13.02.2020 Tarihte Bugün- 13 Şubat;

[Akif Er]

13.02.2020 Tarihte Bugün- 13 Şubat;

1258		Hülagû, Bağdat'ı işgal etti. 200 bin Bağdatlı öldü.
1633		Galileo Galilei, engizisyon mahkemesinde yargılanmak üzere Roma'ya geldi.
1668		İspanya, Portekiz'i ayrı bir devlet olarak tanıdı.
1894		Auguste Lumière ve Louis Lumière, sinematograf'ın (bir film kamerası ve projektör'ün bir araya getirilmiş hali) patentini aldılar.
1918		Görele'nin düşman işgalinden kurtuluşu.
1918		Erzincan'ın düşman işgalinden kurtuluşu.
1925		Lozan Konferansı'nda çözümü Türkiye ile İngiltere'ye bırakılan Musul konusunda İngiltere ile sorun yaşandığı günlerde Türkiye Cumhuriyeti'nin ilk isyanı olan Şeyh Said İsyanı başladı.
1926		Savurganlıkla mücadele amacıyla Men-i İsrafat Kanunu kabul edildi.
1934		SSCB'ne ait Çelyuskin adlı buharlı gemi Antarktik okyanusu'nda battı.
1945		II. Dünya Savaşı: SSCB birlikleri Budapeşte'yi Nazilerden geri aldı. İngiliz kraliyet hava kuvvetleri Nazi Almanya'nın Dresden kentini bombalamaya başladı.
1949		Fenerbahçe'nin yeni stadı açıldı.
1960		Fransa, BM ve ABD'nin itirazlarına rağmen Büyük Sahra'da atom bombası patlattı.
1961		7 yeni parti kuruldu. Yeni Türkiye Partisi, Türkiye İşçi Partisi, Millete Hizmet Partisi, Güven Partisi, Musavat Partisi, Muhafazakâr Parti ve Cumhuriyetçi Parti. Seçime katılabilmek için son gündü. Kemal Türkler, Rıza Kuas, Kemal Nebioğlu, İbrahim Denizcier gibi bir grup sendika yöneticisi tarafından kurulmuş olan Türkiye İşçi Partisi'nin genel başkanlığına Avni Erakalın getirildi.
1962		Eski Adalet Bakanı Hüseyin Avni Göktürk ve eski Çalışma Bakanı Mümtaz Tarhan tutuklandı. Eski bakanların devlet hazinesine ait dövizle radyo pili ithal ettikleri ileri sürüldü. 2 Mart 1962'de tahliye edildiler.
1963		İstanbul Savcılığı 1963 tarihinde İşçi Sigortaları Kanunu'na uymayan 2 bin işveren hakkında dava açtı.
1963		Ankara valiliği taksilerde plak çalınmasını yasakladı; taksilerdeki pikaplar sökülüyor..
1965		TBMM'de 1965 yılı bütçesi 197'ye karşı 225 oyla reddedilince, Başbakan İsmet İnönü istifa etti.
1966		Cemal Gürsel'in komaya girişinin 6. günü, partiler Genelkurmay Başkanı Orgeneral Cevdet Sunay'ın Cumhurbaşkanı adaylığı üzerinde anlaştı.
1967		Devrimci İşçi Sendikaları Konfederasyonu (DİSK) kuruldu. Sendika başkanları yaptıkları açıklamada "Türk İşçi sınıfının çıkarları, hakları, özgürlükleri ve onuru için bir araya geldik " dediler.
1969		İstanbul'da üniversiteli kız öğrenciler Amerikan 6. Filo'sunu protesto yürüyüş ve mitingi düzenlediler.
1971		Vietnam Savaşı: Amerikan kuvvetleri desteğindeki Güney Vietnam güçleri Laos'u ele geçirdi.
1974		1970 Nobel Edebiyat Ödülü sahibi Aleksandr Soljenitsin "Gulag Takım Adaları, 1918-1956" adlı kitabı nedeniyle SSCB dışına sürgüne gönderildi.
1975		Kıbrıs Türk Federe Devleti ilan edildi.
1984		SSCB Komünist Parti genel sekreterliğine Yuri Andropov'un yerine Konstantin Çernenko getirildi.
1985		Kapatılan Milli Selamet Partisi yöneticileri hakkında açılan kamu davası sona erdi. Partinin Genel Başkanı Necmettin Erbakan ve 22 arkadaşı beraat etti.1981 şubatından 1985 şubatına kadar geçen bütün bu süre içinde Necmettin Erbakan 10 ay tutuklu kaldı.
1988		Kış Olimpiyatları, Calgary Alberta'da (Kanada) başladı.
1990		12 Eylül sonrasında görevlerinden alınan 1402'lik öğretim üyeleri görevlerine dönmek için üniversitelerine başvurmaya başladılar. İlk başvuruyu Profesör Dr. Hüseyin Hatemi yaptı.
1993		Cumhurbaşkanı Turgut Özal, Bosna-Hersek'te devam eden.savaşı protesto için İstanbul'da Taksim Meydanı'nda bir miting düzenlenmesini istedi. Hükümet ortakları Doğru Yol Partisi ve Sosyaldemokrat Halkçı Parti, mitinge katılmayacaklarını açıkladılar. Turgut Özal'ın amacının şov yapmak olduğunu ileri sürdüler. Anavatan Partisi katılma kararı aldı. Miting sönük geçti.
1997		Uzay mekiği Discovery'nin astronotları Hubble teleskopu'nu tamir etmeye başladılar.
2001		El Salvador'da 6,6 şiddetinde deprem: en az 400 kişi öldü.
2005		Türkiye, Afganistan'daki Uluslararası Güvenlik ve Yardım Kuvvetinin komutasını 6 ay süreyle, Kabil'de düzenlenen törenle Avrupa kolordusundan devraldı.
2007		TBMM Genel Kurulunda, Türkçenin bozulma ve yabancılaşmasına ilişkin meclis araştırması açılması kabul edildi.
2008		Danıştay 2. Daire üyeleri ve Cumhuriyet gazetesi'ne yönelik saldırılarla ilgili davada, Ankara 11. Ağır Ceza Mahkemesi sanık Alparslan Arslan'ın 2 kez ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasına çarptırılmasına karar verdi. Sanıklardan Osman Yıldırım, Erhan Timuroğlu ve İsmail Sağır müebbet hapisle cezalandırıldı. Sanık Süleyman Esen toplam 17 yıl 8 ay 15 gün, Tekin İrşi ise toplam 10 yıl 2 ay 15 gün hapse mahkûm edildi.

Tarihte Bugün Doğanlar (13 Şubat);

1672		Étienne François Geoffroy, Fransız kimyacı (ö. 1731)
1805		Peter Gustav Dirichlet, Alman matematikçi (ö. 1859)
1903		Georges Simenon, Belçikalı polisiye yazarı.
1906		Agostinho da Silva, Portekiz'li düşünür (ö. 1994)
1910		William B. Shockley, Nobel Ödülü sahibi ABD'li fizikçi ve mucit (ö. 1989)
1923		Chuck Yeager, ABD'li test pilotu. Ses hızını aşan ilk pilot.
1928		Refik Erduran, yazar.
1933		Kim Novak, ABD'li sinema oyuncusu
1950		Peter Gabriel, İngiliz müzisyen (Genesis grubu)
1952		Ed Gagliardi, ABD'li müzisyen (Foreigner grubu)
1974		Robbie Williams, İngiliz müzisyen.
1976		Leslie Feist, Kanadalı şarkıcı ve söz yazarıdır.
1978		Edsilia Rombley, Hollanda'lı müzisyen.
1980		Sebastian Kehl, Alman futbolcu
1990		Ümit Ertan, Türk oyuncu

Tarihte Bugün Ölenler (13 Şubat);

1322		II. Andronikus, Bizans imparatoru (d. 1260)
1883		Richard Wagner, Alman opera bestecisi (d. 1813)
1943		Neyyire Neyir, (Münire Eyüp Ertuğrul) Türk tiyatro ve sinema oyuncusu (d. 1902)
1955		Nubar Tekyay, kemani.
1957		Oszkár Jászi, Macar sosyal bilimci ve siyasetçi (d. 1875)
1967		Füruğ Ferruhzad, İran'lı şair, yazar, yönetmen, ressam (d. 1935)
1980		David Janssen, ABD'li aktör (d. 1931)
1996		Martin Balsam, ABD'li aktör (d. 1919)

Lozan Konferansı'nda çözümü Türkiye ile İngiltere'ye bırakılan Musul konusunda İngiltere ile sorun yaşandığı günlerde Türkiye Cumhuriyeti'nin ilk isyanı olan Şeyh Said İsyanı başladı. Şeyh Said isyanı, hilafet yanlısı Zaza ve Kürt aşiretlerin cumhuriyete ve inkılaplara karşı gerçekleştirdiği ayaklanmadır. Şubat 1925’ten Nisan 1925’e kadar süren Şeyh Said isyanı Cumhuriyet tarihinin ilk geniş çaplı ayaklanmasıdır.
Yapılan tüm planların arkasında hiç kuşkusuz Osmanlı padişahı Vahdettin ve İngiliz hükümeti yer almıştır. Hatta bu nedenle Şeyh Said’in İngiliz ajanı olduğu bile söylenmektedir. Vahdettin, hilafet kongresinde yapılan planların ardından Türkiye içerisinde birçok saldırı ve suikaste ön ayak olmuştur. Bu kadarıyla yetinmeyip gizli beyannameler hazırlatıp bunların satıcılar ve din hocaları gibi birçok kişi tarafından dağıtılmasını sağlamıştır. Bu beyannamelerde yeni kurulan Türkiye Cumhuriyeti ve inkılapları kötülenip, hilafet övülmüştür. Hilafet yanlıları, Şeyh Said ile kısa sürede anlaşıp ihtilal planları yapmaya başlamışlardır.

İsyanın temelinde İngilizlerin iç karışıklık isteği ve bölgesel çıkarları, hilafet yanlılığı ve Kürt Teali Cemiyeti’nin bağımsız bir Kürt Devleti isteği vardır. Birinci dünya savaşının ardından birçok ırk bağımsızlık için adım atmıştır. İngiliz mandası altına girip bağımsız olduğu iddia edilen Kürt Teali Cemiyeti oluşturulmuştur. İngilizler Kürtleri bir araç olarak kullanıp isyanın büyümesini sağlamışladır. “Peki, Kürt halkına ne vaatler verildi?” diyecek olursanız eğer, İngiltere, Kürt vatandaşlara yeni ve bağımsız bir Kürt Devleti oluşturma sözü vermiştir
1923 yıllında Türkiye Cumhuriyeti’nin ilan edilmesi ile beraber getirilen yeni inkılaplar ve özgürlükler Şey Said ve daha birçok kişiyi rahatsız etmişti. İstanbul’da Kürt Teali Cemiyeti, Cibranlı Halit Bey ve T.B.M.M de milletvekili olan Yusuf Ziya Bey büyük planlar hazırlıyor ve yeni Türk devletini altüst etmek istiyorlardı. Yusuf Ziya Bey yaptığı bu büyük planın uygulanabilmesi için aklını kullanarak Doğu’da ne kadar aşiret varsa hepsiyle işbirliği içerisine girmeye çalıştı. Bu aşiretler arasında Hasanan ve Horasan aşiretleri gibi büyük aşiretler de bulunmaktaydı. Aşiretlerin hepsine birer adet mektup yollayıp işbirliği önerileri sunulmaya başladı. Bu mektuplara gelen cevapların olumlu olması Yusuf Ziya Bey’in işini çok kolaylaştıracaktı.
Geriye, hazırlanan bu büyük planların hayata geçirilmesi için zeki ve aynı zamanda kabiliyetli birisini bulmak kalmıştı. Yapılan araştırmalar ve önerilerle en uygun kişi Şeyh Said olarak seçildi. Şeyh Said tam bir cumhuriyet düşmanıydı ve inkılap karşıtı görüşleri en üst seviyedeydi. Ondaki hırs ve düşmanlık, isyanı kısa sürede ülkenin doğusuna yaymıştı.

Şeyh Said ( Ortada önde oturan beyaz sakallı),
Şeyh Şerif (Şeyh Said'in sağında),
Kalpaklı Binbaşı Kasım (Kasım Ataç, arkada),
Melikanlı Şeyh Abdullah (Bibaşı Kasım'ın solunda siyah sakallı)
Şeyh Said kısa zamanda birçok aşiretle görüştü ve onaylarını aldı. Fakat bu gizli yapılanma çok fazla gizlenememişti. Ankara hükümetinin gizli ajanları yapılan planları ve toplantıları öğrenmiş ve sonrasında Mustafa Kemal’e bildirmişlerdi. Yusuf Ziya Bey ve Cibranlı Halit Bey için yakalanma emri çıkarılmıştı bile. İkisi yakalandıktan sonra cezaevine atıldı. Asıl yakalanması gereken kişi Şeyh Said ise yakalanamamıştı. İsyan ilk olarak 13 Şubat 1925 yılında Ergani ilçesine bağlı Piran köyünde baş gösterdi. İsyancılar ilk olarak Genç İli’nin Darhani’ye bölgesini ele geçirdiler. Onları karşılayan asker grubunu geri püskürttüler ve Elazığ’ı ele geçirdiler. Bir sonraki adımlar Diyarbakır’ı almak olsa da bunda başarılı olamadılar. Hükümetin bu isyanı pek ciddiye almaması isyanın yayılmasının en büyük sebeplerinden biri olmuştu. Elazığ ve Genç bölgelerinin ele geçirilmesiyle birlikte hükümet tedbir olarak bu bölgelerde sıkıyönetim ilan etti.
Kürt isyancıların lideri olan Seyit Abdülkadir isyanın hızla yayılması için silahlı çeteler kurmuştu. Bu esnada Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası kuruldu. Terakkiperver kısa zamanda içerisinde birçok muhalif ve şeriatçıyı içinde barındırıp isyanı büyütmeyi amaçlıyordu. Bunun üzerine başbakanlık yapan Ali Fethi Bey görevinden alındı ve yerine İsmet Paşa’nın kurduğu hükümet geçti. İsmet Paşa, hükümetinin ilk adımı olarak “takrir-i sükun kanunu”nu yürürlüğe koydu ve Ankara ve isyan bölgesinde iki tane İstiklal mahkemesi kurdu (Takrir-i sükun kanunu yürürlükte 4 yıl kadar kalmış ve daha sonra kaldırılmıştır). Hükümet yaptığı büyük çaplı temizlik hareketiyle kısa sürede isyancıları bastırdı.

Bu linki görmek için izniniz yok Giriş yap veya üye ol.

Şeyh Said 15 Nisan’da jandarmaya teslim oldu. Teslim olmasındaki sebep artık kaçacak bir yerinin olmaması ve imkânlarının tükenmesiydi. İstiklal Mahkemesinde alınan kararla birlikte Şeyh Said ve yandaşlarının idamlarına karar verildi. Mahkemede belirtilen bir diğer nokta ise tekke ve zaviyelerin halkı dinle kullanıp iç huzursuzluklara neden oldukları için kapatılması kararıydı. İsyan esnasında bütün büyük planları yapan elebaşları idam edildi.