Parmak Dayamalar Nasıl çizilir...

Emrah Burulday

Administrator
Yönetici
3 Ağu 2019
429
141
43
PARMAK DAYAMALAR NASIL ÇİZİLİR​

İki veya çok kademeli kalıplarda kullanılan parmak dayamalara bazen ilk dayamada denir.

Parmak dayamalar, şeridin otomatik dayamalardan önceki işlemlerinin yapılmasında şeridi belirli kademelerde kayıtlamaya yarar. Parmak dayama sayısı, kalıptaki kademe sayısına bağlı olarak değişir. Elle ilerletmelerde parmak dayama sayısı, kalıptaki kademe sayısına bağlı olarak değişir. Elle ilerletmelerde parmak dayama sayısı, toplam kademe sayısından bir eksiktir. Otomatik ilerletmelerde sadece bir parmak dayamalar soğuk çekilmiş çeliklerden yapılıp sonradan siyanürle sertleştirilir (siyanürlü toz banyolarında). Önceki pres çalışmalarında dikey olarak tesir eden ilk dayamalar kullanılır. Üst kalıp ile alt kalıp elemanları arasında yerleştirilen bu parmak dayamalar düşme tehlikesinden dolayı itibar görmemiştir. Son zamanlarda modern atölyelerde, hemen hemen sadece yatay tipte gösterilen parmak dayamalar kullanılır. Ressamların karşılaştıkları durumlara göre, yardımcı olmak gayesiyle burada parmak dayamalara ait 15 şekil ölçüleriyle tablo halinde gösterilmiştir. Buna ilaveten bu kalıp elemanının tatbikat ve doğru seçilmesine yardım etmek için genel kurallar belirtilmiştir.

ÇALIŞMA ŞEKLİ​

Şekil 13.1’de tipik bir parmak dayamanın şekli gösterilmiştir. Bu şekil iki kademeli bir kalıbın üstten görünüşü olup burada iki delik birinci kademede delinip ikinci kademede parça kesilerek şeritten ayrılır.

1586500355030.png
Şekil 13.1 A parmak dayaması şeridi ilk kademede delik delme işlemine pozisyonlamak için kullanılır.​

A parmak dayaması işçi tarafından ileri doğru sürülerek, şerit dayamaya dokununca pres aşağıya inerek ilk işlemdeki iki delik delinir.



DAYAMANIN GERİ ÇEKİLMESİ​

Parmak dayama şimdi, işçi tarafından geri çekilerek, şerit otomatik dayamanın ucuna değecek şekilde ileri doğru sürülerek ayarlanır. Pres başlığı aşağı inerken iş parçası şeritten kesilerek, şerit üzerinde de, delme zımbası tarafından iki delik delinir. Daha sonra işçi şeridi otomatik dayamaya karşı, iş parçası şeridi bitinceye kadar belirli bir baskı ile dayayarak muhafaza eder. Kesme ve delme zımbasını göstermede genellikle kalıbın önden ve yandan kesit görünüşü kullanılır. Böylece kalıp resmi üzerinde parmak dayamanın yandan görünüşü, şekil 13.2’deki A kısmi kesidi olarak gösterilir.

1586500429929.png

13.2 Parmak dayama geri çekilerek şerit otomatik dayamaya doğru ilerletilir.


PARMAK DAYAMALARIN YAPILIŞ ŞEKİLLERİ​

Şekil 13.3’de, parmak dayamaların yapımına ait üç genel metot gösterilmiştir. A şeklinde, dayamanın alt yüzeyine, dayama hareketini sınırlaması için bir kanal açılmıştır. Bu kanal içerisine bir pim geçirilerek dayamanın hareketi sınırlanır. C görünüşündeki dayamanın yan kısmı işlenerek hareket sınırlanır. Pim gerektirmemesinden dolayı A görünüşündeki dayama tercih edilir. Ressamın, bunlar içerisinden en geçerlisini seçmesi gerekir. Hem uzun ve dar kanalların işlenmesi yavaş olup pahalıdır.


1586500464529.png
Şekil 13.3 En çok kullanılan üç çeşit parmak dayama



ÇOKLU DAYAMALAR​

Çok kademeli kalıplarda otomatik dayama hariç, şerit, parmak dayamaya elle itilerek dayanır. Şekil 13.4’de görülen kalıpta, birinci kademede şerit A dayamasına dayanarak iki çıkıntılı göbek kısmı şeride tatbik edilir.ikinci kademede B dayaması itilerek ve şerit bu dayamaya itilerek iki delik delinir. Üçüncü kademede şerit C otomatik dayamasına doğru itilerek parça şeritten kesilerek ayrılır. Makaralı ilerletme kullanıldığında sadece bir parmak dayama kullanılır, bu da birinci kademede uygulanır. Makaralı ilerletme şeridi daha sonraki bütün operasyonlara iletilir. Şeridi son hassas pozisyona pilotlar getirir.



UCU AÇILI DAYAMA​

Bazı parça çevrelerinin özelliklerinden dolayı şerit malzemeyi kalıba sürerken, uç kısmının belirli bir açı ile kesilmesi gerekir. Bu gibi tatbikatlarda dayamanın ucu şeride uyacak şekilde işlenmelidir.

1586500488236.png

Şekil 13.5 Ucu açılı dayama açılı şeride uyacak şekildedir.



ENGELLER​

Tatbikattan önce parmak dayamanın köşesinin kesme zımbasının altına gelmemesine dikkat edilmelidir. Böyle, parmak dayamanın ucunun zımbanın altına geldiği hallerde dayamanın uç kısmı açılı olarak işlenmelidir.

1586500515496.png

Şekil 13.6 Dayamanın kalıp bloğu deliğini kapatırsa ucu açılı olmalıdır.



BASKI YAYLI DAYAMALAR​

Yay baskısı parmak dayamalarda ekseriye gereksizdir. Mamafih ön kenarı kesilmiş malzemelerde sallantı altında, dayamanın içeri doğru kayması mümkün olacağından yanlış ilerletmeye sebep olur., bu nedenle baskı yaylı dayamalar kullanılır. Küçük kılavuz pim, şekil 13.7’de gösterildiği gibi parmak dayamaya perçinlenerek yaya kılavuzluk eder, onu tutar.

1586500550655.png

YAYLI SIYIRICILARDA KULLANILAN DAYAMALAR​

Kalıplarda eğer yaylı sıyırıcılar kullanılırsa parmak dayama üzerindeki kanal terstir. Kullanışlı bir sistem meydana getirmek için şekil 13.8’de gösterildiği gibi, dayama ön kılavuz plakası içerisine yarleştirilir.



KALIP BLOĞUNUN BOYUTLARI​

Parmak dayamanın boyutları sadece ön kılavuz genişliği belirlendikten sonra tespit edilir. Ön kılavuz genişliği, kalıp bloğundaki C minimum mesafesi vasıtasıyla kararlaştırılır. Şekil 13.9’da gösterilen kalıp bloğundaki C minimum mesafesi, tamamen delik çevresine bağlıdır.

1586500576567.png

Burada iki durumu dikkate almak gerekir.

Düzgün alanın uzunluğu kalıp blokları, kesme işlemi esnasında dikkate değecek şekilde baskı altındadır. Kalın tertiplerde kalıp deliğinin çevresine bakmadan C minimum mesafesinin kullanılması sık sık tavsiye olunur.

Kalıp deliği ölçüsü: Delik ölçüsü büyük ve şerit malzeme kalın olursa, kalıp deliği çevresine bakmadan daha kalın C tertiplerine gitmek akıllıca bir iş olur.

Birinci görünüşte, düzgün yuvarlak veya kavisli çevreli kalıp delikleri için C mesafesi genellikle B kalıp kalınlığının 11/8’i kadardır. İkinci görünüşteki keskin köşeli kalıp deliklerinin kenar mesafesinin minimum C mesafesi genellikle kalıp blok kalınlığının 11/4’ü kadardır. Üçüncü görünüşteki kalıp deliğinin kenara en yakın köşesinin minimum mesafesi, B kalıp bloğunun iki mislidir.

Bu minimum mesafeler A şerit şerit malzemesinin kalınlığına bağlı kalarak, tavsiye edilen kalıp kalınlıklarına göre tablo haline getirtilmiştir.

ŞERİT BOŞLUĞU​

Parmak dayamanın boyutları kararlaştırılmadan önce diğer bir faktör mutlaka bilinmelidir. Bu ön dayama ile şerit kenarı arasındaki A mesafesidir ve tayini çok önemlidir. Çünkü, kararlaştırılması gereken bu miktar, şeridi pozitif konumda durdurarak parmak dayamanın hareketini sağlar.

Tavsiye olunan A mesafesi, elle ilerletme düzeninde otomatik dayama kullanıldığında ve güçlü sürüşlerdeki makaralı ilerletme düzenlerine göre verilmiştir. Verilen A mesafeleri, çeşitli kalınlıklardaki şeritler içindir.



ÖN KILAVUZ KALINLIĞI​

Şekil 13.11’de, A şerit kalınlığı 1,5 mm.’den başlayarak 8 mm.’lik şerit malzemeye göre uygulanması gereken B ön kılavuzuna verilmesi gereken kalınlık miktarları gösterilmektedir.



PARMAK DAYAMALARIN BOYUTLARI​

Şekil 13.12’de, hemen hemen her kalıp resmi için hazır olarak seçilen ve şeridi pozitif olarak durdurmayı temin eden 15 çeşide ait parmak dayama gösterilmiştir.

1586500611483.png

Şekil 13.9 Muhtelif kalıp deliklerine ve kalıp bloğu kalınlıklarına göre tavsiye olunan C minimum mesafeleri



Dayamanın ileri ve geri pozisyonlanmasında, ön kılavuz içinde dayanımı için, gerideki kısım maksimum kalınlıkta bırakılmıştır. Bu tablo, şekil 13.9’da verilen örnekteki pratik amaçlara uygun olup, ressam karşılaştığı durumlar için en uygununu seçebilecek kadar çok çeşitlidir. Örneğin, eğer 2.5 mm. Kalınlığındaki şerit kullanıldığında kalıp delik çevresi düzgün ve kavisli ise, tablodaki ikinci durum uygun olacaktır. A şerit kalınlığı 1.5 mm. ile 3 mm. arasında ise, tavsiye edilen ön kılavuz genişliği 32 mm. olup 2 nolu parmak dayama kullanılmalıdır. 32 mm.’lik genişlik ölçüsü, düzgün kalıp delikleri için şekil 13.9’un ikinci kısmındaki 32 mm.’lik ölçüsüne kabaca uyar. 0.75 mm. kalınlığında bir şerit, keskin köşeli kalıp deliğinde kesilecek ise ön kılavuz genişliği şekil 13.12’deki üçüncü kısmın birinci bölümünden 50 mm. Olarak bulunup, ikinci bölümden de 11 nolu parmak dayama sayısı bulunur.
1586500652631.png

1586500667131.png

Gayet tabii bazı kalıplarda ufak tefek değişiklikler gerekebilir. Eğer kalıp deliğinin çevresine göre, doğru sınıflandırmada bir şüpheye düşülürse, ondan sonraki büyük değerin en küçük ölçülerindeki mesafeler kullanılmalıdır. Burada sadece ön kılavuz ölçüsü verilmiştir fakat arka dayamanın ölçüsü ön dayama ile aynı ölçüdedir.

PARMAK DAYAMANIN ÖLÇÜLERİ​

1’den 15’e kadar sıralanan parmak dayamaları yapmak için şekil 13.13’de bütün gerekli ölçüler verilmiştir. Ressam bu tablodan ölçüleri çabucak tatbik edebilir veya parmak dayama standardize edilmişse numaralarına göre ölçüleri tayin edilebilir. Buradan;

1 ile 15 arasında kullanılan parmak dayamalar düzgün yüzeyli kavisli kalıp deliklerinde kullanılır.

6-10 sayıları, köşeli dikdörtgen gibi kalıp deliklerinde kullanılır.

11ile15 arasındaki parmak dayamalar keskin köşeli kalıp delikleri için kullanılır. Şekil 13.13’ü inceleyiniz.

1586500690447.png

Şekil 13.13 Parmak dayamaları yapmaya mahsus gerekli ölçüleri gösterir tablo



KILAVUZ PARÇADAKİ KANALIN ÖLÇÜLERİ​

Kanal ölçüsü, şekil 13.13’de gösterilen parmak dayamaya uygun olacak şekilde, şekil 13.14’de tablo haline getirilmiştir. Burada ön kılavuz parçasındaki işlenen kanal, dişi kalıp bloğu ile sıyırıcı arasındadır

1586500712799.png

YAYLI PARMAK DAYAMALARININ İŞLENMESİ​

Şekil 13.15’de gösterilen normal biçimdeki A parmak dayamasının ön kılavuz içerisindeki tahdit çeneleri freze ile işlenerek B görünüşündeki gibi aynı derinlikte belirtilen C mesafesi sabit tutulup uç kısımları kavislendirilerek değiştirilirse; yaylı parmak dayama meydana getirilmiş olur.

1586500733001.png



KONİK SPİRAL YAYLAR​

Şekil 13.16’daki A şeklinde konik spiral yay gösterilmiştir. Yay halkaları birbirini iterek halkalar tam olarak kapandığında baskı elde edilebilir. Genel tatbikat baskı yaylarına ait prensiptir. Küçük konik spiral yaylar A şeklindeki gibi olup kalınlığı 10 mm.’lik parmak dayamalar için kullanılır. Daha ince parmak dayamalar için B şeklindeki düzlem yüzeyli konik spiral yay kullanılır.


1586500763337.png

Şekil 13.16 Yaylı parmak dayamalar için kullanılan konik spiral yaylar





YAYLARIN PARMAK DAYAMALARDAN KULLANILIŞI​

Şekil 13.17’deki tatbikat konik spiral yayın parmak dayama içerisine itici parça ile birleşmiş şekli gösterilmiştir. A yayı, B parmak dayamasının uç kısmındaki kavis oyuğuna karşı tesir ederek, onu normal olarak arka kılavuza doğru ilerletir. Yay ve dayama, C ön kılavuzunun içerisinde muhafaza edilir. Tatbikatta şerit, birinci kademedeki delinecek delikler için dayama ucuna doğru itilir. Büyütülmüş görünüşte, sıyırıcı kaldırılarak dayama, yay ve ön kılavuz görüntüsü çizilmiştir

1586500786132.png

Birinci işlemden sonra dayama işçi tarafından geri çekilirken baskı yayı, şeridin otomatik dayamaya karşı ilerlemesine müsaade eder. Dayamanın serbest hale gelmesinde şekil 13.18’de gösterildiği gibi, yay dayamayı şeride doğru iterek şerdi arka kılavuza yaslar. İtici parça, şerit üzerinden bütün parçalar kesilinceye kadar tesirini devam ettirir.yeni şerit başlatıldığında bir parmak dayama gibi tekrar kullanılır.

1586500898369.png

YAYLI PARMAK DAYAMA​

Aynı yay şekil 13.19’da görüldüğü gibi dayama kanalındaki arka kavis aralığına yerleştirilirse yay baskısı şeritten geriye doğru tesir eder.bu görünüşte şerit kalıba sürüldüğünde hareketinin sınırlanması da sadece otomatik dayama ile olmaktadır.

1586500984430.png

YAYLI PARMAK DAYAMANIN ÇALIŞMASI​

Birinci kademede şeridin durdurularak, iki deliğin delinmesi için baskı yaylı dayama ileri doğru işçi tarafından bastırılarak itilir. Parmak dayama üzerindeki baskı kaldırıldığında otomatik olarak geriye doğru hareket ederek şeridin ilerlemesine müsaade eder.

YAYLI PARMAK DAYAMALARDA KAVİS ARALIĞI ÖLÇÜLERİ​

Şekil 13.13’de gösterilen parmak dayama üzerindeki kavis aralığına ait ölçüler bir tablo halinde şekil 13.21’de verilmiştir. Bu kavisler, parmak frezeler ile veya basit delme kalıpları kullanarak ve kılavuz burçları kullanarak meydana getirilir.

1586501011424.png

ÇOKLU DAYAMALAR VE İTİCİ PARÇALAR​

Şekil 13.22’de, dört kademeli bir ardışık kalıpta imal edilen, delinmiş ve basılmış zincir baklasına ait pratik bir tatbikat gösterilmiştir. Dıştaki iki parmak dayama itici gibi, ortadaki parmak dayama ise şerdin sürülüşündeki aşırı sürüklemeyi azaltmak için, yaylı bir parmak dayama gibi düzenlenmiştir. Eğer birkaç sayıda parmak dayama kullanılırsa genellikle sadece en uçtaki dayamanın itici parça gibi monte edilmesine ihtiyaç vardır. Böylece şerit kalıp içerisinde ilerlerken mümkün olduğu kadar erken arka kılavuza dayanmış olur.

1586501034794.png

UÇ KESME KALIPLARI​

Kalıplarda ne zaman parmak dayamaya ihtiyaç yoktur? Bu sorunun cevabı pek çok uç kesme kalıplarında ‘gerek yoktur’ olacaktır. Şekil 13.23’de dikdörtgen bir parçanın imalatı için kullanılan uç kesme kalıbı gösterilmiştir. İşlemde, şeridin ucu kesme kenarından biraz geçirilerek çıkıntı kenarına kadar ilerletilir. Pres başlığının aşağı inmesiyle şeridin ucu kesilir. Bundan sonra şerit A dayamasına karşı sürülür, uç kesme zımbasının arka yüzeyine verilen eğimle, kesme esnasındaki sapmalar önlenir. Parmak dayamaya ihtiyaç hissedilmesinin nedeni, şerit ucunun kesiminde A dayamasının bir kayıtlamaya göre tertiplenmiş olmasındandır.

1586501059744.png
 
Geri
Üst